Novi Beograd

Završetak Drugog svetskog rata označio je prekretnicu u razvoju glavnog grada. Velika razaranja, ali i promena društvenog uređenja i sistema vrednosti, uvrstili su obnovu i razvoj Beograda u prioritetne zadatke (prvog) Petogodišnjeg plana [1] . Iako su prvi stambeni objekti u savremenoj istoriji Novog Beograda počeli da se grade sredinom tridesetih godina (na prostoru Starog sajmišta), godine 1948, hiljade brigadira u radnoj akciji započinje pripremu terena za masovnu izgradnju. Grad na levoj obali Save, zamišljen kao rezidencijalni i administrativni centar nove Jugoslavije (i Balkanske federacije), trebalo je da postane metaforično otelotvorenje novih društvenih odnosa. 

Društveni sistem socijalističke Jugoslavije postavio je kao jedan od svojih prioritetnih zadataka rešavanje socijalnog statusa svih građana, pa i njihovog stambenog problema. Međutim, ni u jednom trenutku posleratnog razvoja, ekonomska situacija nije bila dovoljno povoljna da to na kvalitetan način omogući. Moglo bi se reći daje zamisao o stvaranju Novog Beograda predstavljala iskorak ispred realnih mogućnosti društva. 

Novi Beograd je, svojim razvojem tokom proteklih četrdeset godina, pratio mnoge trendove u savremenoj urbanističkoj i arhitektonskoj misli. Zahvaljujući delimično povoljnim prirodnim uslovima, koji nisu postavljali velika ograničenja, on je postao laboratorija u kojoj su mnogi stručnjaci pokušavali da nađu svoj arhitektonski izraz [2] . Kako je u najdužem periodu njegovog razvoja "oficijelna" urbanistička misao počivala na principima "Atinske povelje", tako je ova danas najmnogoljudnija beogradska opština preuzimala prioritetno funkciju stanovanja. Kruti zoning, proizišao iz mega-saobraćajne matrice širokih bulevara, neizbežno je cepao novi grad, terajući njegove stanovnike da se što više orijentišu ka svojim "mikro-zajednicama" - blokovima. Etapnost gradnje dovodila je svake godine nove stanovnike u nove blokove. Oni su se useljavali u nove kuće, upisivali decu u nove škole, kupovali u novim radnjama, osnivali nove stambene (kasnije mesne) zajednice. Skoro svaki izlazak iz njihovog malog novog sveta bio je usmeren ka tradicionalnom, starom jezgru Beograda. 

Novi Beograd je postao poligon različitih tipova industrijalizovane i prefabrikovane izgradnje, kojima je glavni cilj bila što veća racionalizacija pri proizvodnji stanova [3] . Ovakav tehnološki pristup doveo je do dva značajna negativna efekta: prvi je iznurivanje ekonomskih resursa, jer se ispostavilo da serije nisu dovoljno velike da opravdaju "industrijsku" proizvodnju, a drugi unifikacija urbanih formi i stambenih struktura, koja je dovela do gubitka identiteta pojedinačnih stambenih jedinica. 

Kako je Novi Beograd rastao, dinamika njegove izgradnje postajala je sve neprilagođenija mogućnostima društva. Savremeni urbanistički trendovi izraženi kroz kulturološki pristup gradu, poklopili su se hronološki sa kriznim periodom ekonomskog razvoja Jugoslavije. Potrebe i planovi stalno su predstavljali iskorak ispred realnih mogućnosti. 

Vremenom je taj problem sagledan, pa je usledio pokušaj da se bar nove urbane celine identifikuju po svojim urbanističkim rešenjima ili arhitektonskim formama. Međutim, ekonomski razlozi koji se nisu poboljšavali, nisu omogućavali dovoljan kvalitativni napredak. Stambene strukture u okviru jednog bloka razlikovale su se od onih u susednom, ali su međusobno ostajale iste ili veoma slične. 

Odnos stanovnika i naselja 
"Postoje sasvim uvjerljiva mišljenja i više-manje dokumentirani stavovi o tome da se u mislima priželjkivana socijalna integracija stanovništva u jednome novom naselju ne može postići aranžiranjima fizičkog oblika, nego da do eventualne "socijabilnosti" dolazi postupno, stvaranjem socijalne zajednice stanovništva kroz život u naselju, kroz njegove probleme, i kroz aktivnost stanovnika u rješavanju vlastitih svakidašnjih i drugih problema" [4] . Nagli razvoj Novog Beograda, od 60-tih do 80-tih godina nije ostavio vremena za razvoj ovakvih socijalnih tokova. Veliki deo populacije novog grada, potekao iz ruralne ili slabo urbanizovane sredine, imao je svoje navike i način života. Nedostatak infrastrukture (koja je kasnila za stambenom izgradnjom), kao i potpuna neuređenost površina namenjenih izgradnji u nekom budućem periodu, preneli su te navike na novo urbano okruženje. U podnožjima solitera nikle su bašte, pa i cele njive sa poljoprivrednim kulturama, koje su njihovi "vlasnici" obrađivali posle radnog vremena. Socijalni kontakti novih sugrađana nastali su druženjem dece i penzionera, kategorija sa najviše slobodnog vremena. Zaposleni stanovnici imali su mnogo više problema sa prilagođavanjem novoj sredini, uglavnom zbog promene ritma svakodnevice [5] . Njihovo tradicionalno mesto susretanja, ulica [6] , dobilo je u novom naselju potpuno drugačiji karakter. Ljudi su se upoznavali pred liftom i na autobuskoj stanici. 

Odnos žitelja Novog Beograda prema svom urbanom i stambenom okruženju danas je diferenciran u dve osnovne kategorije: one koji ga vole i one koji ga podnose. U prvu spadaju mladi, među kojima su i rođeni Novobeograđani, a većina onih drugih, koja se skoro doselila iz raznih tradicionalnih stambenih sredina, ima velikih problema da svoje navike prilagodi novim uslovima života. Različitost ambijenta (u odnosu prema "arhetipskom" shvatanju grada, ili sredini iz koje potiču) dovodi do različitih reakcija ove dve grupe. Prvi pokušavaju da se identifikuju sa svojom stambenom sredinom, dok se ovi drugi svesno ili nesvesno bore protiv ograničenja koja im ona nameće [7] .